Tên di sản : Đền Hoàng Minh Tự
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 44/QĐ- VHTT
Giới thiệu
Đền thờ được nằm trên thửa đất số 698/300 tờ bản đồ số 01, Bản đồ QLRĐ phường Trường Sơn, thị xã Sầm Sơn. Khu vực đền trước đây rộng hàng nghìn mét vuông, hiện tại chỉ còn 300m2. Theo các cụ cao tuổi ở làng Sơn Thủy trước đây, khu vực đền có nhiều cây cổ thụ, hiện nay đã bị phá, mới có một số cây mới được trồng lại. Hiện tại, thửa đất có đền thờ nằm giữa khu vực dân cư của phường Trường Sơn. Tuy vậy, khu vực này cũng tương đối thoáng đãng, đền quay hướng tây lưng quay mặt biển Đông.
Đền Hoàng Minh Tự kết cấu theo kiểu chuôi vồ gồm Tiền đường 3 gian và Hậu cung chạy dọc. Căn cứ vào dòng chữ ghi trên thượng lương Tiền đường chúng ta biết tiền đường được tôn tạo năm Bảo Đại thứ ba (1928). Toàn bộ kết cấu cột, xà dọc và bộ vì, kèo đều được làm bằng vật xi măng đổ cốt thép. Các bộ phận như cột, kèo, xà,…đều làm theo kiểu vuông thành hoặc là chữ nhật hoặc là vuông rất thanh mảnh. Các bộ phận như kẻ, đấu,…có trang trí họa tiết hoa văn hình mây lá. Tiền đường dài 8,5m, rộng 5,6m. Các gian có kích thước như sau: gian giữa rộng 3,30m, hai gian bên rộng mỗi gian 2,6m. Có tất cả 4 hàng cột mỗi vì kèo từ trước ra sau có kích thước như sau: cột hiên trước ra cột cái dài 1,40m, cột cái trước ra cột cái sau: 2,40m, từ cột cái sau ra cột hiên: 1,80m.
Có thể nói Tiền đường được làm đơn giản nhưng hết sức chắc chắn và tạo được cảm giác thoáng rộng cho không gian đến bên trong. Gian chính giữa là nơi đặt hương án thờ phía trên, mặt trước của Hậu cung treo bức đại tự sơn son thếp vàng ghi ba chữ Hán: Tối linh tử (Đền rất thiêng).
Hậu cung mới được tôn tạo gần đây theo nền móng cũ. Chiều dọc 5,4m; chiều ngang 3,5m. Kết cấu ở mái theo lối trồng diêm tạo thành hai lớp mái, giữa hai phần mái có các cửa sổ nhỏ tạo ánh sáng cho phần Hậu cung. Nhìn chung, kiến trúc Hậu cung không có gì đặc biệt. Phía trong là nơi đặt Hương án và Long ngai thờ.
Hiện vật cổ của đền hiện không còn nhiều. Hiện chỉ còn một số hiện vật như Hương án, Long ngai, Đại tự, 2 bức tượng võ quan đắp bằng vôi mật. Một số hiện vật quý của đền Hoàng Minh Tự (đền Hạ) hiện được lưu giữ ở đền Độc Cước, đó là 3 đạo sắc phong, 1 cỗ kiệu song loan. Long ngai và thánh giá, một bộ áo chầu,…Những hiện vật này hiện được bảo quản tốt, chờ ngày rước về đền Hạ.
Thống kê các hiện vật trong đền:
Hiện vật hiện có trong đền Đệ Tam (đền Hạ) gồm:
Một sập đá cổ
Một hương án cổ
Hai bức Đại tự cổ
Hai hạc gỗ
Một quả chuông
2 long ngai
Hiện vật lưu giữ ở đền Độc Cước:
3 đạo sắc phong thời Nguyễn
Một hộp đựng sắc phong
Một cỗ kiệu song loan cổ
Một bộ áo chầu cổ dài
Ngoài ra, các đồ thờ khác như bình, lọ gốm, lư hương cũng đã được cung tiến khá đầy đủ.